Οι Άγιοι Πέντε Μάρτυρες Ευστράτιος, Αυξέντιος, Ευγένιος, Μαρδάριος και Ορέστης, άθλησαν στην Καππαδοκία τον καιρό της βασιλείας των Ρωμαίων αυτοκρατόρων
Διοκλητιανού και Μαξιμιανού, το 296 μ.Χ. Τότε είχε ξεσπάσει ο φοβερότερος ίσως διωγμός εναντίον των χριστιανών, που είχε σκοπό να εξαλείψει από το πρόσωπο της γης κάθε χριστιανό.Ο θεοσεβής και ενάρετος Ευστράτιος, ήταν άρχοντας της περιοχής των Αραβράκων καθώς και ανώτερος στρατηγός.
Η περιοχή “Αράβρακα”, αλλιώς Σεμέντρα ή Σεμέντερε ή Σήμαντρα, πρόκειται για το σημερινό Ovacik της Τουρκίας, κοντά στην Νίγδη και την Καισάρεια. Σ’ένα δείπνο, ανακοίνωσε στους φίλους του συνδαιτυμόνες χριστιανούς πως επιθυμεί να μαρτυρήσει για Τον Χριστό. Συνελήφθη και υπέστη καρτερικά πολλά βασανιστήρια. Τον έβαλαν να περπατήσει χιλιόμετρα με υποδήματα που είχαν μέσα μυτερά καρφιά. Μαρτύρησε ἐν τῇ τρισκαιδεκάτῃ τοῦ Δεκεμβρίου μηνός, όταν ο έπαρχος Αγρικόλας τον έριξε στη φωτιά ζωντανό. Ο πρεσβύτερος Αυξέντιος, τοπικός ιερέας του Σεμέντερε και φίλος του Ευστρατίου, τελούσε το μυστήριο της θείας ευχαριστίας σε μια κατακόμβη (Αγίας Μακρίνας), η οποία, έπειτα θα αποτελέσει τον τάφο των αγίων Πέντε Μαρτύρων. Αποκεφαλίστηκε από τον δούκα Λυσία, όταν ομολόγησε ότι είναι χριστιανός. Το σκήνωμά του αφέθηκε στο δάσος για να το φάγουν τα θηρία, αλλά βρέθηκε και διασώθηκε από ευσεβείς Αραβρακηνούς. Ως Ιερομάρτυς, η κάρα του φέρει επάνω το σημείο του Σταυρού.
Ο χιλίαρχος του Ρωμαϊκού στρατού Ευγένιος, θέλησε να μαρτυρήσει μαζί με το φίλο του Ευστράτιο. Ο Λυσίας διέταξε να του κόψουν τη γλώσσα και να του συνθλίψουν τα οστά. Έτσι παρέδωκε το πνεύμα ἐν Κυρίῳ.
Ένας απλός οικοδόμος, ονόματι Μαρδάριος, βλέποντας τον περιφανή αστέρα, δηλαδή τον Ευστράτιο, να οδηγείται στο μαρτύριο, αφήνοντας πίσω γυναίκα και παιδιά, οι οποίοι όχι μόνο δέχτηκαν να φύγει αλλά χάρηκαν για την ευκαιρία που του δόθηκε, τον ακολούθησε. Προσευχήθηκε με αυτά τα λόγια : «Δέσποτα Θεέ, Πάτερ Παντοκράτωρ, Κύριε, Υιέ Μονογενές, Ιησού Χριστέ και Άγιον Πνεύμα. Μία Θεότης, μία Δύναμις, ελέησόν με τον αμαρτωλόν και οις επίστασαι κρίμασι σώσον με τον ανάξιον δούλον Σου˙ ότι ευλογητός ει εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.»
Ας σημειωθεί ότι, η ευχή αυτή του αγίου Μαρδαρίου είναι πολύ γνωστή και έχει συμπεριληφθεί σε πολλές ακολουθίες της Εκκλησίας μας (όπως των Ωρών). Εξέπνευσε με φρικτό τρόπο. Τρύπησαν τους αστραγάλους του, περάσαν σχοινιά στις τρύπες, τον κρέμασαν με το κεφάλι προς τα κάτω και διαπερνούσαν τα νεφρά του με πυρακτωμένες σούβλες, επίσης ιδέα του Λυσία. Τέλος, ο νεαρός στρατιώτης Ορέστης, εξασκούσε τοξοβολία στη πεδιάδα, ο χιτώνας του όμως εσχίσθη προδίδοντάς τον, αφού φάνηκε ότι φορούσε στο λαιμό του ένα σταυρουδάκι. Θανατώθηκε αφού ξάπλωσε σε σιδερένιο κρεβάτι, το οποίο με προσταγή του Αγρικόλα, βύθισαν στις φλόγες. Μάλιστα, προτού με χαρά τελειωθεί, για μια στιγμή εδειλίασε, αλλά ο Ευστράτιος τον ενθάρρυνε. Έτσι, συνάντησε Τον γλυκύτατο Ιησού και ο Ορέστης.
Όπως είναι γνωστόν, η Βόρειος Ελλάδα ευλαβείται ιδιαίτερα τους αγίους Πέντε Μάρτυρες. Κυρίως, η περιοχή του Πολυστύλου Καβάλας, όπου και ευρίσκονται τα περισσότερα εκ των αγίων λειψάνων τους, τα οποία κόμισαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, οι πρόσφυγες Καππαδόκες. Θαυμάσιες ψηφιδωτές παραστάσεις του αγίου Ευστρατίου σώζονται στη Μονή Δαφνίου και στη Νέα Μονή Χίου, όπου μαρτυρούνται και θαυμαστά γεγονότα κατά τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, ενώ οι Πέντε Μάρτυρες είναι οι προστάτες της Σκήτης της Αγίας Άννης στον Άθωνα, στον κυριακό ναό της οποίας εικονίζονται δύο φορές. Πανυγηρικώς εορτάζει τους αγίους και η Χίος, στον περικαλλή ναό του αγίου Ευστρατίου στα Θυμιανά, η Σαντορίνη στον ομώνυμο ναό του Βουρβούλου καθώς και πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδος.
Μετέχουν, πλέον, του μεγάλου ουρανίου δείπνου και έχουν λάβει τον στέφανο του μαρτυρίου και της αιωνιότητος καθώς δεν δειλίασαν να ομολογήσουν την πίστη τους. Η μνήμη των αγίων ενδόξων Μαρτύρων Ευστρατίου, Αυξεντίου, Ευγενίου, Μαρδαρίου και Ορέστου εορτάζεται στις 13 Δεκεμβρίου, μαζί με την αγία Λουκία την Παρθένο. Τιμούνται, επίσης και την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής. Τα χαριτόβρυτα λείψανά τους, όπως προαναφέρθηκε, βρίσκονται στον ι.ν. Αγίας Τριάδος και 5 Μαρτύρων Πολυστύλου Καβάλας.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος δ’. Ὁ ὑψωθεῖς ἐν τῷ Σταυρῷ.