Ο Δήμος Θέρμου έχει εδαφική έκταση 333,7 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Έδρα του Δήμου είναι το Θέρμο, μια ιστορική κωμόπολη με πληθυσμό περί τις 2.000 κατοίκους, που απέχει 30 χλμ. από το Αγρίνιο και 45 χλμ. από τη Ναύπακτο. Το Θέρμο έχει μεγάλη ιστορία, μεγάλη πολιτιστική προσφορά και ιδιαίτερες επιδόσεις στον τομέα των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών.
Στην «Έρευνα – μελέτη δυνατοτήτων ανάπτυξης Δήμου Θερμίων», που εκπονήθηκε το 2004 από το Πανεπιστήμιο Πατρών για λογαριασμό του Δήμου Θέρμου, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εν λόγω Δήμου συνοψίζονται ως εξής:
«Ι) Μέγα εις βάθος χρόνου ιστορικό παρελθόν, το οποίο πηγαίνει πολύ πιο πίσω από τη Συμπολιτεία των Αιτωλών κι αγγίζει τις πρώτες εποχές ανάπτυξης των ανθρώπινων κοινωνιών, εποχές που χάνονται στην αχλύ του «Μύθου». Παρελθόν σε Τέχνη και Παιδεία κατά τις περιόδους του Βυζαντίου και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
ΙΙ) Ανάγλυφο τοπίου, που συμβολοποιεί όλο τον «Πλανήτη Γη».
ΙΙΙ) Δυσεύρετο «Ταμείο της Φύσεως» με ισχυρή παρακαταθήκη σε Πανίδα και Χλωρίδα.
Το Θέρμο έχει συνδεθεί με κάτι το ιστορικά και θεσμικά μοναδικό κατά την αρχαιότητα……. Είναι η Συμπολιτεία των Αιτωλών. Απετέλεσε την πρώτη δομημένη, θεσμοθετημένη και κατοχυρωμένη με Σύνταγμα και Νόμους, Συμπολιτεία στον κόσμο. Προηγουμένως, επί μακρό χρονικό διάστημα χαμένο στα βάθη της απώτατης Ιστορίας, δημιουργήθηκαν και λειτούργησαν οι Αμφικτυονίες των Πόλεων, εκδήλωση και αυτή της δημοκρατικότητας των αρχαίων Ελλήνων, που βασιζόταν όμως στο εθιμικό δίκαιο. Στην περίπτωση της Αιτωλίας, υπάρχουν γραπτό Σύνταγμα και Θεσμοί……
Η Συμπολιτεία των Αιτωλών, αποτελούσε ένα καινούργιο ιστορικό γεγονός, δηλαδή το με γραπτό σύνταγμα και θεσμικά όργανα πολιτικό μόρφωμα μεταξύ των Πόλεων. Μέσα σε αυτό, με Ισονομία και Ισοπολιτεία, όλοι οι πολίτες επέλεγαν του κοινούς Άρχοντες. Η διευκρίνιση αυτή έχει πολύ μεγάλη σημασία για το παρόν και το μέλλον του Θέρμου, [ο Θέρμος, σήμερα το Θέρμο] ο οποίος δεν είχε τα χαρακτηριστικά μιας πόλεως, αλλά ήταν το κοινό πολιτιστικό κέντρο της Συμπολιτείας. Εκεί λοιπόν ήταν το Βουλευτήριο· επειδή όμως οι Έλληνες δεν δέχονταν ότι υπάρχει πράξη ανθρώπινη που να τίθεται σε εφαρμογή χωρίς την συναίνεση του κοινού Θεού-προστάτη, ίδρυσαν στην περιοχή του Βουλευτηρίου ένα λαμπρό συγκρότημα Ναών, αφιερωμένο κυρίως στον Θέρμιο Απόλλωνα. Αυτή, λοιπόν, είναι η σπουδαιότητα του Θέρμου, ότι δηλαδή υπήρξε ο ομφαλός της δημοκρατικής αντίληψης των Αιτωλών της Συμπολιτείας.»
Το Θέρμο στην ολότητά του, δηλαδή η περιοχή που σήμερα συγκροτεί τον Δήμο Θέρμου ως διοικητική οντότητα, χαρακτηρίζεται από ποικιλία γεωμορφολογικών στοιχείων κι αυτό συνιστά ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της φύσης του. Η λίμνη Τριχωνίδα , η μεγαλύτερη, ομορφότερη και ... καθαρότερη λίμνη της Ελλάδας, την οποία προσεγγίζει ο Δήμος Θέρμου σε μεγάλο μήκος της ακτής της και μάλιστα στο πιο αξιόλογο από πλευράς φυσικού κάλλους, οι μικρές εύφορες παραλίμνιες πεδινές εκτάσεις της Μυρτιάς και της Παμφίας, το μαγευτικό οροπέδιο του Θέρμου, στεφανωμένο ολόγυρα με απαλούς καταπράσινους λόφους, και τα μικρότερα οροπέδια της Χρυσοβίτσας και του Πλατύπορου, οι κοιλάδες του μυθικού ποταμού Ευήνου και των γραφικών παραποτάμων του Γιδομανδρίτη και Φιδάκια, οι κατάφυτες πλαγιές, (αλλού με παραμεσογειακή βλάστηση κι αλλού ελατοσκεπείς), του Ανατολικού Παναιτωλικού, όπως και τα γυμνά από βλάστηση τμήματα και οι γυμνές κορυφές τής εν λόγω οροσειράς, όπου η γη αποκαλύπτει γυμνό το εσωτερικό της κάλλος μέσα από τα σχήματα και τα χρώματα των πετρωμάτων της, αλλά και ένα πλήθος ρεμάτων που οργώνουν ολόκληρη την εδαφική έκταση του Δήμου Θέρμου, αποτελούν τα γεωμορφολογικά εκείνα στοιχεία που συνθέτουν ένα αξιοζήλευτο φυσικό περιβάλλον στην εν λόγω περιοχή.
Αυτοί οι ποικιλόμορφοι γεωλογικοί σχηματισμοί, σε συνδυασμό με την κλιματική διαφοροποίηση που συνεπάγεται η ύπαρξή τους και τη συνεπακόλουθη ποικιλία στη χλωρίδα και την πανίδα σε κάθε επιμέρους περιοχή, συναπαρτίζουν από κοινού τα στοιχεία που δικαιολογούν απόλυτα τον χαρακτηρισμό τής περιοχής τού Δήμου Θέρμου ως «πανόραμα της φύσης». Ένα πανόραμα με πολλές εκφάνσεις, οι οποίες προσδιορίζονται τόσο από την ποικιλομορφία των τοπίων, τα οποία παρουσιάζονται με διαφορετικό πρόσωπο κάθε εποχή τού έτους, όσο και από τα πολλαπλά δείγματα της ανθρώπινης παρουσίας, ήπια προσαρμοσμένα στον φυσικό χώρο, είτε παλαιότερα είτε σύγχρονα είναι αυτά, καθώς το καθένα εκπέμπει και ένα ξεχωριστό μήνυμα.
Πέτρινα και συρμάτινα γεφύρια, μονοπάτια και μουλαρόδρομοι, νερόμυλοι, νεροτριβές, στέρνες, υδραύλακες, καλύβες, αλώνια, τεχνητές αναβαθμίδες τού εδάφους (πεζούλες), λιθόστρωτες πλατείες, γκαλντερίμια, βρύσες, θέσεις θέας, πηγάδια, λιοτρίβια, λιθόχτιστα σπίτια, κλειστά δημοτικά σχολεία, (κάποια από τα οποία έχουν διαμορφωθεί σε καλαίσθητους χώρους με αναπροσαρμογή της χρήσης τους στα σύγχρονα δεδομένα και στα χαρακτηριστικά κάθε επιμέρους περιοχής), εκκλησίες χτισμένες με λαξευμένες πέτρες, όπως αντίστοιχα και ξωκλήσια, αποτελούν τα κύρια στοιχεία της αγροτικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς που απαντώνται διάσπαρτα στην εν λόγω περιοχή, στους εξήντα και πλέον μικρούς και μεγαλύτερους οικισμούς του Δήμου Θέρμου, στις αγροτικές εκτάσεις, στις κοιλάδες, στους λόφους και στα βουνά της περιοχής.
Από την άλλη, έχουμε να κάμουμε με το μεγάλο ιστορικό βάρος που φέρει η περιοχή αυτή, (μια περιοχή που μέχρι και τις αρχές του 20ου αι. ήταν γνωστή με το όνομα Απόκουρο, ονομασία που πιθανολογείται ότι σχετίζεται με τους Κουρήτες, τους πρώτους κατοίκους της αρχαίας Αιτωλίας), το οποίο προσδιορίζεται από την έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα σε όλες τις φάσεις της ιστορικής εξέλιξης της χώρας μας, από τα βάθη της προϊστορίας της έως τις μέρες μας· δραστηριότητα, η οποία έχει αφήσει έντονο το στίγμα της στην εξέλιξη του πολιτισμού, και διακρίνεται αποτυπωμένη στα σπουδαία ανθρωπογενή μνημεία της περιοχής.
Το Θέρμο αποτέλεσε κοιτίδα της δημοκρατίας, καθώς υπήρξε έδρα της
Η περιοχή του Δήμου Θέρμου, δεν είναι μόνο ένα «βυζαντινό ψηφιδωτό». Είναι και η γενέθλια γη του «Αγίου των σκλάβων» Κοσμά του Αιτωλού και άλλων μεγάλων τέκνων του έθνους, όπως είναι ο Ευγένιος Γιαννούλης ο Αιτωλός και ο Χρύσανθος ο Αιτωλός. Τα θεμέλια του σπιτιού τού Αγίου Κοσμά του Αιτωλού στο Μέγα Δένδρο, ο παλαιός Ναός και το μοναστήρι τού Αγίου όπου φυλάσσεται μέρος του λειψάνου του, το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής Μάνδρας με τα κέρινα ομοιώματα, τα βυζαντινά μοναστήρια, (Παναγίας Μυρτιάς, Τιμίου Προδρόμου Ανάληψης, Καταφυγίου Δρυμώνα και Φωτμού Πετροχωρίου), το ναοδομικό συγκρότημα της Αγίας Σοφίας, ο σπηλαιώδης ναΐσκος της Παναγίας Ελεούσας στη Μυρτιά και ο πεντάτρουλος ναός του Αγίου Γεωργίου του Νεομάρτυρα στο Αργυρό Πηγάδι, είναι τα σημαντικότερα θρησκευτικά μνημεία της περιοχής, που μαρτυρούν την αδιάσπαστη συνέχεια της προσφοράς τής εν λόγω περιοχής την περίοδο του μεσαίωνα και τα νεότερα χρόνια.
Επιπλέον, η εν λόγω περιοχή αποτέλεσε κιβωτό της ελευθερίας, αφού αυτή η γη αγκάλιασε την αδούλωτη ελληνική ψυχή κατά τη μακραίωνη περίοδο της τουρκικής κατάκτησης, μιας και τα δυσπρόσιτα βουνά της ουδέποτε αποτέλεσαν θελκτικό τόπο για τον Οθωμανό δυνάστη. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, η ευρύτερη περιοχή του Θέρμου υπήρξε λημέρι των κλεφτών. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η ίδια περιοχή κατά την επανάσταση του 1821. Στο χωριό Ανάληψη, (πρώην Δερβέκιστα), ο Γεώργιος Καραϊσκάκης είχε εγκαταστήσει την έδρα των στρατευμάτων του κατά την Β΄ μεγάλη πολιορκία του Μεσολογγίου, και το χωριό αυτό αποτέλεσε τον πρώτο σταθμό στη μαρτυρική πορεία των διασωθέντων της ηρωικής Εξόδου «ελεύθερων πολιορκημένων», στις 10 Απριλίου 1826.
Το σύγχρονο Θέρμο, (ένας οικισμός που δημιουργήθηκε μετά την επανάσταση του 1821, για να εξυπηρετήσει τις «αστικές» λειτουργίες που είχε ανάγκη μια ευρεία αγροτική και κατά κύριο λόγο ορεινή περιοχή, την περίοδο που το νεότευκτο ελληνικό κράτος έκανε τα πρώτα του βήματα στη νέα εποχή), αποτελεί την πιο πετυχημένη ίσως περίπτωση ίδρυσης μικρού αστικού κέντρου, το οποίο έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη συγκράτηση του πληθυσμού μιας περιοχής που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια του Δήμου Θέρμου, με τις αστικές λειτουργίες που επιτέλεσε και συνεχίζει να επιτελεί.
Η νευραλγική γεωγραφική θέση τού Θέρμου το κατέστησε αμέσως σημείο αναφοράς μιας ευρείας περιοχής της Ορεινής Τριχωνίδας αλλά και της ευρύτερης περιοχής τής βόρειας Ναυπακτίας και της νοτιοανατολικής Ευρυτανίας. Η οικονομική ευρωστία του Θέρμου, μέχρι πρόσφατα που η αστυφιλία οδήγησε στην απερήμωση μεγάλου μέρους τής ενδοχώρας του, προσέδωσε στο Θέρμο χαρακτηριστικά πόλης και δημιούργησε μια εντυπωσιακή παραδοσιακή αρχιτεκτονική που έχει διατηρηθεί σχεδόν αλώβητη μέχρι τις μέρες μας.
Κατά την περίοδο της Γερμανοϊταλικής κατοχής, το Θέρμο γνώρισε δυστυχώς τη θηριωδία των κατακτητών λόγω της έντονης εθνικής αντιστασιακής δράσης που είχε αναπτυχθεί στην περιοχή αυτή.
Σήμερα το Θέρμο, με το ιδιαίτερο φυσικό κάλλος του, τα πλατάνια, τις πηγές και τα πέτρινα σπίτια, σπάνια δείγματα της νεότερης αρχιτεκτονικής, είναι μία από τις πιο ωραίες κωμοπόλεις της Ελλάδας
Τέλος, τα προαναφερόμενα χαρακτηριστικά της περιοχής τού Δήμου Θέρμου, είναι ακριβώς αυτά που αφενός δικαιολογούν τον προαναφερόμενο χαρακτηρισμό – για το Θέρμο στην ολότητά του – («πανόραμα της φύσης και του πολιτισμού»), και αφετέρου προσδιορίζουν και τη μεγάλη ποικιλία των δραστηριοτήτων στις οποίες μπορεί να επιδοθεί ο επισκέπτης αυτής της περιοχής. Ποτάμια σπορ (Rafting, Kayak κ.α.) στον Εύηνο και λιμναία αντίστοιχα στη λίμνη Τριχωνίδα, πεζοπορία στα πολυδαίδαλα μονοπάτια τής περιοχής που διατρέχουν τους λόφους, τα βουνά, τα δάση και τα φαράγγια, επίσκεψη στα αξιοθέατα που της χάρισαν η φύση, (όπως είναι το ποτάμιο σπήλαιο Θεοτικό, οι καταρράκτες, τα φαράγγια κ.τ.λ.), και ο ανθρώπινος δημιουργικός μόχθος, (όπως το ιστορικό γεφύρι της Αρτοτίβας στον Εύηνο), ανάβαση στις βουνοκορφές τού Παναιτωλικού, ορεινή ποδηλασία στους πολυδαίδαλους αγροτικούς και δασικούς δρόμους της περιοχής, κολύμπι στη λίμνη και στα ποτάμια, περιήγηση στους κοντινούς προορισμούς σε Ναυπακτία και Ευρυτανία, (Ευηνολίμνη, Φαράγγι Πανταβρέχι κ.α.), και βέβαια λουτροθεραπεία στην Ιαματική Πηγή της Μυρτιάς, είναι μερικές από τις μεγάλου εύρους δραστηριότητες που σχετίζονται με τη φύση, όπως αυτές προσδιορίζονται από την ποικιλία των φυσικών στοιχείων της περιοχής.
Φιλοδοξία της δημοτικής αρχής είναι όλα αυτά να παρουσιαστούν αναλυτικά στις επιμέρους ενότητες της ιστοσελίδας του Δήμου, οι οποίες και θα εμπλουτιστούν με πληρέστερα στοιχεία στο προσεχές χρονικό διάστημα, ώστε να παρασχεθεί το σύνολο των απαραίτητων πληροφοριών για την περιοχή του Δήμου Θέρμου σε κάθε έναν πολίτη που ενδιαφέρεται να γνωρίσει αυτή την «πολυπρόσωπη» και πολλά υποσχόμενη στον τομέα τού τουρισμού περιοχή, η οποία, ωστόσο, παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστη στο ευρύ κοινό.
Νίκος Κωστακόπουλος
ΔΗΜΟΣ ΘΕΡΜΟΥ
